Аннотация: Пачатковы фрагмэнт (дзеля азнаямленьня з творам), аматарскi пераклад з польскай на беларускую
0
Гаўхэ ў гэтай аповесьці - асоба выпадковая. Нічога ня ўказвала на тое, што ён возьме ўдзел у падарожжы. Ён быў у ім незапланаваны. Гісторыя ягонага жыцьця поўніцца такімі выпадковасьцямі, але, як усё яшчэ невядома, чым ёсьць выпадак, то можна з чыстым сумленьнем зрабіць сабе паблажку й скарыстацца не зусім надзейнай формулай, што калі нешта здараецца, то менавіта само здарэньне служыць сабе найлепшым абгрунтаваньнем.
Выпадак у жыцьці Гаўхэ выдарыўся першы раз тады, калі яго знайшла адна з сёстраў-францысканак, што замыкала на прыцемку вароты. Гаухэ быў тады слабым, зьмерзлым немаўлём і, пэўна, не перажыў бы ночы. Ён ляжаў нерухома з шырока расплюшчанымі вачыма. Ня плакаў. Можа, ягоны голас прамёрз ужо назаўжды ў той раннесьнежаньскі вечар, а можа немаўля наогул ня меў голасу. Сёстры палічылі гэта за знак і дабраславеньне - ніколі не магчы крычаць у сьвеце, у якім людзкі голас - заўсёды толькі голас таго, хто кліча ў пустыні.
Францысканкі ўзялі дзіцяці спачатку да сябе, але калі яно пачало прыносіць ім шмат клопатаў, аддалі яго жанчыне зь вёскі ў ваколіцах кляштара. Гэтая жанчына ўжо мела двух дзяцей, такіх жа слабых, такіх жа чэзлых. Яна занялася хлопчыкам з пачуцьця абавязку, бо не хацела прыкладаць руку да справаў сьмерці, таму што нарадзілася затым, каб абдорваць жыцьцём і дбаць пра жыцьцё. Сьмерць - таксама жанчына, але сьмерць надарае жыцьцём лепшага гатунку, жыцьцём вечным.
Вось жанчына зь вёскі й займалася малым нямком. Карміла яго, мыла, калі той запэцкваўся. Навучыла яго чыніць знак крыжа й прагнуць любові. Калі жанчына памерла, сёстры знайшлі Гаўхэ скарлючаным каля ейнага цела. Ён не супраціўляўся, калі тыя забіралі яго да сябе. Было яму тады пяць гадоў.
У жыцьці Гаўхэ час заўсёды апісваў кругі. Ад адной вясны да другой, ад цьвіценьня размарынаў і, праз збор блякітных кветаў лаванды, ажно да спаданьня на дзіва дасканалых пладоў каштану. Гаўхэ хутка зразумеў сутнасьць такога часу, а таму ня меў патрэбы рвацца наперад яго, як іншыя людзі. Ён перабываў сваім часе, нібы ў бясьпечнай шкарлупінцы, паволі рос, паволі засвойваў ягоны ледзь заўважны рытм. Рэчы ўразумляў гэтак жа марудна, з нерашучасьцю, якую, на добры лад, можна было б назваць непаваротлівасьцю. Незважаючы на гарачае жаданьне, ён так ніколі й не навучыўся гаварыць. Адкрываў рот і спрабаваў вылепліваць губамі нябачныя й нячутныя словы, якія выпіхваў языком у абыякавы да гэтых намаганьняў сьвет. Улетку й увесну дапамагаў у садзіку й на кухні, пакорна дазваляючы адганяць сябе ад пасудзінаў зь ежай, як прыблуднага сабаку. Непадалёк ад кляштарнай кухні ён праводзіў таксама й зімы, ладзячы на прыпечку каштанавыя фігуркі людзей і зьвяроў, якіх потым адпраўляў у далёкае падарожжа: праз падворак ў размарынавы садзік і далей, на адхон, адкуль скідвалася сьмецьце. Выстройваў на ягоным краі цэлыя караваны сабакаў, людзей і птахаў і глядзеў, як тыя бездапаможна скочваюцца ўніз ад малейшага штуршка ўказальным пальцам. На прыцемку вяртаўся на кухню, дзе маўклівыя сёстры сушылі зёлкі й гатавалі ежу на вечар. Пад ляжанкай заўсёды меў велізарны запас новых каштанаў.
Сёстры разумелі, што іхны малы выхаванец - дзіцё божае, падобна як іхны патаемны ўлюбёнец - сьвяты з Азызу. Лепш разумець мову зімовага ветру й чуць увесну балесны крык насеньня, якое лопаецца ў зямлі, чым сьлізгаць па паверхні мудрасьці, рассыпанай ў літарах. Яны ведалі, што найлепшае абгрунтаваньне знаходжаньня хлопца сярод іх - гэта менавіта акалічнасьці, пры якіх ён у іх апынуўся. Разумелі таксама, што Бог калісьці ў іх яго забярэ, бо богава справа - даваць і забіраць. Таму яны не прывязваліся празьмерна да гэтага нямога, ціхага жыцьця.
Бог забраў у францысканак Гаўхэ, увёўшы яго ў пару ўзмужненьня. Тады матушка-абатыса палічыла, што абшчына ўжо выканала свой абавязак. Гаўхам можа цяпер заняцца сам Бог. Сёстры аддалі яго пад апеку Госпада, калі адправілі ў сьвет. Ён атрымаў двухколерны сурдут, шапку й сёе-тое з харчоў у дарогу. А сыходзячы, забраў з кляштара жоўтага сабаку, які прывязаўся да хлопца настолькі, што разумеў, што кажуць ягоныя шырока расплюшчыныя вочы. Сабака, падобна як Гаўхэ, чуў, але ня ўмеў гаварыць.
Гісторыя Гаўхэ, як ужо адзначалася, займае нязначнае месца ў падзейным радзе аповесьці. Найважнейшае пачынаецца тады, калі Гаўхэ ў ходзе сваёй вандроўкі з сабакам дабіраецца да Парыжу. Было гэта летам 1685 года. Ён туды зусім не зьбіраўся ісьці, папросту вандраваў, куды вочы глядзяць. У тыя часы ўсе дарогі вялі ў гэты горад.
Гаўхэ дайшоў толькі да парыскіх прадмесьцяў, дзе людзі нязьменна жылі ў ценю блізкага цэнтра. У прадмесьцях запыняліся падарожныя, рыхтуючыся да ўезду ў горад, як субота рыхтуецца да пераходу ў нядзелю. У цэнтры быў наймагутнейшы на сьвеце кароль і ягоны двор, былі раскошныя крамы, банкі, велікапышныя касьцёлы, музыка й гоман. У цэнтры Парыжа месьціўся сапраўдны асяродак сьвету. Цалкам выпадкова Гаўхэ атрымаў працу ў стайні пры заезным доме, уладальнік якога быў здольны належным чынам ацаніць, як гэты дзіўны хлопец умее абыходзіцца з коньмі. Коні, зусім як і жоўты сабака, добра разумелі мову позіркаў хлопца і адказвалі яму так жа сама. За некалькі першых дзён Гаухэ навучыўся вельмі многаму. Зразумеў, што такое грошы, і што можна прадаваць за грошы сваю працу й сваю свабоду. Зразумеў розьніцу паміж вандраваньнем і стаяньнем на месцы. Зразумеў таксама розьніцу паміж мужчынай і жанчынай, кабылай і жарабцом, калі з вышыні свайго лежыва назіраў за парамі людзей і жывёлаў. Пабачыў таксама, як моцна людзі адрозьніваюцца ад сёстраў-францысканак. І рэч была ня толькі ў прычосках, парыках і яркіх уборах, а перадусім у хаатычнасьці часу, які людзі носяць у сабе. Бачучы сотні падарожных, чуючы шматгалосьсе іхных моваў, прыкмячаючы іхную мітуслівасьць, ён ня мог пазбавіцца ўражаньня, што тыя гэтак жа скарацечныя, як ягоныя каштанавыя чалавечкі. Што варта толькі зачыніць ім вусны, зьняць зь іх стракатае адзеньне, як завіднеецца знаёмая паверхня каштанавай шкарлупіны.
Гаухэ зайдросьціў шматкаляровым людзям толькі ў адным - што яны здольныя гаварыць, што яны ўжываюць словы так, нібы тыя былі іхнай уласнасьцю. Яму самому, зь ягоным зьнявечаным горлам, якое было ня ў стане выдаць ніводнага гуку, здавалася, што ў словах месьціцца ўся чалавечая моц. Таму ён ставіўся да словаў сур'ёзна й з сапраўднай пашанай, нібы тыя былі ня менш рэальныя, чым рэчы. Або нават яшчэ сур'ёзней: так, быццам словы былі чымсьці большым за рэчы, якія імі акрэсьліваюцца. Бо ў канчатковым выніку рэч абмежаваная ўласнай матэрыяльнасьцю і канкрэтнасьцю, а слова - гэта чараўніцкі адбітак, насельнік сьвету іншага, чым Гаўхэ ведаў. Якога? Пра гэта Гаўхэ ня мог нават памысьліць. Для яго словы былі душамі рэчаў; праз гэтыя душы рэчы ўступаюць з намі ў стасункі. Ведаць слова азначае ведаць рэч. Вымаўляючы слова, атрымоўваеш уладу над рэччу. Калі словы ўкладаюцца ў пэўным парадку, злучаюцца паміж сабой - утвараюцца новыя ўклады рэчаў, утвараецца сьвет. Калі словы выкрышталізоўваюцца, афарбоўваючыся пачуцьцем, пазначаючыся настроем, насычаючыся значэньнем, гучаньнем, музыкай - утвараецца ўсё, што існуе.
Запаветнай марай Гаўхэ было змагчы прамовіць аднойчы: "Я Гаўхэ", і такім чынам выцягнуць сябе з прорвы неакрэсьленасьці. Таму стайня, коні, ластаўкі былі сьведкамі ягоных спробаў маўленьня. Гаўхэ адкрываў вусны й чакаў, пакуль якоесь слова ня вылеціць зь іх у сьвет. Калі штосьці й атрымоўвалася, то толькі нешта накшталт хрыпучага выдыху, гуку болі ці самотнасьці, і Гаўхэ ня верыў, што ў ім можа таіцца ключ ад сьвету.
А Гаўхавы сьвет зьмяшчаўся між клубамі сьпячых стойма коняў і выцягваўся ўверх да няшчыльных дошак стайневага даху, кудою ўваходзіла начное, усыпанае зорамі неба. Гаўхэ ведаў, што яно велічэзнае. Пэўна, яму аб гэтым расказвала адна зь сётраў, прышчапіўшы яму ўжо назаўсёды смутак. Перад тым, як заснуць, ён углядаўся ў акравак неба, змагаючыся зь цяжарам павекаў, і прыкмячаў, што зоры зусім не нерухомыя, што яны пасоўваюцца ў якімсці толькі ім вядомым кірунку, каб наступным вечарам вярнуцца ў тое ж самае месца. Сьвет жывы, сонна думаў Гаўхэ, ён дыхае гэтаксама, як коні, як сабака, як ён сам, а неба - гэта бруха свету, якое пэдантычна рухаецца ў рытм гэтага павольнага дыханьня. Раніцай ён пра гэта ўжо ня помніў. Карміў жывёлу, сядлаў коней, прыбіраўся ў стайні й прыглядаўся да людзей, якія знаходзіліся ў няспынным падарожжы.